Bu denli sevilerek tüketilen fıstığın yetiştirilmesi ise ciddi bir emek ister. Fıstığın sofralarımıza gelene kadar geçirdiği süreç, özenli bir bakımın ve zorlu bir sürecin sonucudur. Fıstık ağacı nasıl yetişir, bakımı nasıldır, nerede yetişir, ne zaman ürün verir gibi soruların cevabını sizler için derledik.
Türkiye'nin fıstık üretiminin yarısından fazlasını Şanlıurfa karşılamaktadır. Kentte yetiştirilen fıstığın Türkiye ekonomisine önemli bir katkısı bulunmaktadır. Fıstık, geçmiş yıllardan bu yana Şanlıurfa ve Gaziantep arasında adeta paylaşılamayan tarımsal ürün olarak bilinmektedir. Gaziantep, işleme tesisleriyle dikkati çekerken, son yıllarda ağaç sayısını arttıran Şanlıurfa ise üretim rakamlarıyla öne çıkmıştır. Gaziantep'teki fıstık ağacı sayısı yaklaşık 25 milyonken, Şanlıurfa'da ise 30 milyon civarında fıstık ağacı bulunduğu bilinmektedir. Gaziantep'ten yapılan başvuru sonrası 2000 yılında "Antep fıstığı" olarak coğrafi işaretle tescillenen ürün, Şanlıurfa'da farklı bir tür için yapılan başvuru sonrası "Urfa keten köyneği fıstığı" adıyla coğrafi işaretle tescil edilmiştir.
Fıstık, bir kez meyve vermeye başladıktan sonra çok fazla bakım gerektirmeyen bir ağaçtır. Fıstık fidanlarına ilk yıllarda iyi bakıldığı takdirde ilerleyen yıllarda ağaçların temel ihtiyaçlarını karşılamak yeterli olacaktır. Fıstık, ekildikten sonra çeşidine ve bakımına bağlı olarak bağlı olarak kimi altı yıl kimi ise dokuz ya da on yıl sonra fıstık vermeye başlar. Hatta bazıları 3 yıl sonra bile fıstık verebiliyor ancak tam verimli olması için en az on yıl beklemek gerekmektedir. Fıstık ağaçları her yıl aynı oranda ürün vermez. iki yılda bir iyi ve fazla ürün verir. Bakımına da bağlı olarak değişebilir.
Şanlıurfa'da yetiştirilen fıstık ağaçlarının dallarında fıstık salkımları bulunur. Fıstık ağaçlarındaki salkımlar mart ayı sonlarında açmaya/filizlenmeye başlar. Fıstık üreticisi çiftçinin en korktuğu dönem, fıstık salkımlarının açılmaya, göz vermeye başladığı dönem, yani martın sonu nisanın ortalarına kadar ki dönemdir. Özellikle nisan ayı içerisinde don, dolu gibi olumsuzluklarla karşılaşıldığında fıstık salkımlarında açılmaya başlayan siyah gözler düşmeye başlar, bu durum nedeniyle fıstık yetişmez. Bu nedenlerden dolayı fıstık ağaçları için en kritik döenm bu dönemdir. Fıstığın Ağustos ile Eylül aylarında hasadı yapılır. Ağustos ayında yeşil fıstık baklava için toplanır. Ancak olgun fıstık (kırmızı fıstık) Eylül ayının ortasından itibaren toplanmaya başlar.
Urfa Fıstığı Hakkında
Fıstık ağacı, 7-10 metre yüksekliğe ulaşabilen, kışın yapraklarını döken bir ağaçtır. Toprağın iyi drenajlı olduğu ve tam güneş ışığı aldığı yerleri tercih eder. Genellikle derin toprakları sever ve toprağın altında bol miktarda alan gerektirir. Fıstık ağacı hem tohumdan hem de fidandan yetiştirilebilmektedir. Bunun yanında fıstık ağacını fidandan yetiştirmek daha çok tercih edilen bir yöntemdir. Fıstık, sonbahar ya da ilkbahar aylarında ekilebilir. Öncelikle güvenilir bir fidanlıktan sağlıklı ve kök yapısı düzgün fıstık fidanı temin edilmelidir. Fıstık ağaçları, 6-10 metre arası mesafelerde dikilmelidir. Bununla birlikte fidanlar arası bırakılan mesafenin genel olarak 8×8 metre olarak belirlendiği söylenebilir. Fidanlar için çukur açılır ve dikkatli bir şekilde dikilir. Ardından hemen can suyu verilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, erkek ve dişi çiçeklerin ayrı bitkiler üzerinde oluşudur. Bu durum da yabancı tozlaşmaya neden olabilmektedir. Bu durumun önüne geçebilmek için her dişi fıstık ağacına oranla erkek fıstık ağacı da dikilmelidir. Fıstığın güneş ışığı, toprak, su, nem ve gübre ihtiyaçlarını göz önünde bulundurularak takibi yapılmalıdır.
Ağaçlar, genellikle yaz aylarında haftada en az bir kez sulanmalıdır. Ancak ağacın altında su birikintisi oluşturulmamalıdır çünkü bu köklerin çürümesine neden olabilir. Fıstık ağacının özellikle gelişme aşamasında sağlıklı büyümesi için yabancı ot kontrolü yapılması gerekmektedir. Ağacın etrafındaki otların temizlenmesi ve ağacın bahar aylarında gübrelenmesi gerekir.
Fıstık ağacı budaması ağacın meyve verimini arttırmak ve sağlığını korumak için yapılması gerekli olan önemli bir aşamadır. Fıstık ağaçları genellikle kış aylarında yaprakları döküldükten sonra budanır. Budamada dikkat edilmesi gereken ana nokta, ağacın genel formunu korumak; ölü, hastalıklı veya hasar görmüş dallardan arındırmaktır. Öte yandan ağacın içinden geçen veya ağaca zarar verme potansiyeli olan dalları da budamak önemlidir.
Fıstık fidanları olgunlaşıp meyve verecek çağa geldiğinde elle hasat edilmelidir. Fıstık ağaçları hasat edilmeden önce ağaçların altına bir örtü serilmeli ve kendiliğinden düşen meyveler bu şekilde toplanmalıdır. Yalnızca meyvelerin toplanıp salkımların dallarda bırakılması halinde ağaçta kalan artıklar, zararlı organizmalar için uygun ortamın oluşmasına neden olabilir. Bu nedenle meyveleri tek tek koparmak yerine salkımlarıyla birlikte koparmak gerekir. Fıstık hasadını ağaçların dallarına vurarak yapanlar bulunsa da bunu yapmak, ağaçlara zarar vermektedir. Meyveleri dallara sırıkla vurarak toplamak, ertesi yıl daha az meyve alınmasına yol açabilir.
